Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын сонгуулийн санал хураалт аравдугаар сарын 15-ны пүрэв гаригт болно. Сонгуулийн бэлтгэл ажлын талаар Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга П.Дэлгэрнарантай ярилцлаа.
-Сар хүрэхгүй хугацааны дараа орон нутгийн ээлжит сонгууль болох гэж байна. Сонгуулийн бэлтгэл ажил хэр хангагдаж байна вэ. Мөн энэ удаагийн сонгууль бие даасан хуулиар зохион байгуулагдахаараа онцлогтой байгаа шүү дээ?
-Сонгуулийн ерөнхий хороо орон нутгийн сонгуулийг товлон зарласан цагаас эхлэн аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ын 2020 оны ээлжит сонгуулийн бэлтгэл ажлын төлөвлөгөө, сонгуулийн үйл ажиллагааны цаг хугацааны хуваарийг хуралдаанаараа батлан төлөвлөгөөт ажлууд хуваарийн дагуу хийгдээд явж байна. Орон нутгийн Хурлын сонгуулийн тухайд гэвэл Сонгуулийн ерөнхий хороо шууд удирдан зохион байгуулдаггүй, харин аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн сонгуулийн хороодыг мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангаж ажилладгаараа онцлогтой. Өөрөөр хэлбэл, нам, эвслийг бүртгэх, нэр дэвшигчийг бүртгэх, нам, эвсэл, нэр дэвшигчидтэй харилцах, холбогдох гомдол маргааныг шийдвэрлэх гээд бүхий л асуудлыг орон нутгийн сонгуулийн хороод өөрсдөө бие даан шийдвэрлэдэг гэсэн үг.
Өнөөдрийн байдлаар сонгуульд оролцож байгаа нам, эвслээс болон бие даан нэр дэвшигчдийн баримт бичгийг нягтлан шалгаад бүртгэх эсэх тухай шийдвэр гаргах хуулийн хугацаа дуусч, нөхөн нэр дэвшүүлэх, нэр дэвшигчээр бүртгүүлэхээр дахин хүсэлтээ гаргах хугацаа үргэлжилж байна.
Үүнтэй зэрэгцээд Сонгуулийн ерөнхий хороо сонгуулийн холбогдолтой тоо мэдээгээ сонгуулийн хороодоос авах, саналын хуудсанд бичигдэх мэдээллийг сонгуулийн хороодоос авах, нягтлах шалгах, сонгогчийн санал авах төхөөрөмжийн болон сонгогчийн бүртгэлийн төхөөрөмжийн үйл ажиллагааг шалган баталгаажуулах ажлууд шат дараатай хийгдэж байна.
-Улсын хэмжээнд аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн болон хэсгийн хороодод хичнээн хүн ажиллаж байна. Мөн нам, эвслийн тоо, нэр дэвшигчийн тоо хэдийгээр эцэслэн гарах вэ. Мэдээж ИТХ-ын сонгуулийн тойрог, мандатууд аль шатных гэдгээсээ хамаараад янз янз байдаг байх?
-Тийм ээ. Энэ удаагийн орон нутгийн сонгуулиар орон нутгийн сонгогчийн тухайд аймаг, сумынхаа, харин нийслэлийн сонгогчийн тухайд нийслэл, дүүргийнхээ гэсэн хоёр шатны хурлын төлөөлөгчөө сонгоно. Сонгуулийн тойрог бүрт ногдох мандатын тоо нь тухайн нутаг дэвсгэрийн хүн амын тоо, газар нутгийн хэмжээ, байршил зэргээс хамаараад харилцан адилгүй тогтоогддог. Нийслэлийн хувьд 23 тойрог, аймгуудад 545 тойрог, нийтдээ 568 тойрог байгуулагдсан. Эдгээр 568 олон мандаттай тойргоос 816 төлөөлөгч сонгогдоно. Харин дүүргийн 152 тойрог, сумдын 1634 тойрог байгуулагдаж, сум, дүүргийн нийт 1786 олон мандаттай тойргоос 7339 төлөөлөгч сонгогдох юм. Сонгуульд оролцож байгаа нам, эвслийн тоо ч гэсэн аль аймаг, сум, дүүрэг вэ гэдгээсээ хамаараад харилцан адилгүй байна. Нэр дэвшигчдийн тоо одоогийн байдлаар эцэслэн гарах хараахан болоогүй байна. Энэ удаагийн ээлжит сонгуулийг зохион байгуулахаар нийслэл, 21 аймаг, есөн дүүрэг, 330 сумын сонгуулийн хороод, 2148 хэсгийн хороодод сонгуульд ажиллах эрхийн гэрчилгээ бүхий нийт 18501 төрийн албан хаагч ажиллаж байна.
-Сонгуулийн сурталчилгаа хэзээ эхлэх вэ?
-Нам, эвслийн болон нэр дэвшигчдийн сонгуулийн сурталчилгаа хуульд заасны дагуу нэр дэвшигчдийн үнэмлэх олгосон өдрөөс эхэлнэ. Энэ хугацаа нь есдүгээр сарын 30-ны өдөр таарч байна. Сурталчилгаа энэ сарын 30-нд эхлээд аравдугаар сарын 14-ний 00 цаг хүртэл үргэлжилнэ.
-Орон нутгийн хурлын сонгууль ирцийн босгогүй болсон байгаа, энэ ямар ач холбогдолтой юм бол?
-2020 оны нэгдүгээр сарын 30-ны өдөр батлагдсан хуулиар сонгогчдын ирцийн босгогүй байхаар болсон. Хуулинд хэдийгээр ингэж заасан ч гэсэн бид тайвширч хэрхэвч болохгүй. Сонгуулийн ерөнхий хороо, бүх шатны сонгуулийн хороод иргэдийг сонгуульд идэвхтэй оролцуулах талын бүхий л ажлыг хийж гүйцэтгэх ёстой. Энэ ч утгаараа бид сонгуулийн хороодод үүрэг чиглэл өгч ажлууд эхнээсээ хийгдээд явж байна.
Сонгуулийн ерөнхий хорооны зүгээс бүх шатны Засаг дарга нарт иргэд, холбогдох төрийн байгууллагуудад сонгуулийн бэлтгэл ажлыг хуулийн дагуу хангах, сонгогчдын ирцийг бүрдүүлэх тал дээр үүрэг чиглэл өгч, хамтран ажиллах хүсэлтээ Засгийн газарт хүргүүлчихсэн.
Ер нь бол олон улсын жишгийг харахад сонгуулийн ирцийг 40 хувиас багагүй байлгах бодлого барьдаг. Сонгогчийн ирц хэт бага байх нь өөрөө төлөөллийн зарчим алдагдахад хүргэх аюултай. Өөрөөр хэлбэл, бага ирцтэй сонгуулиас сонгогдон гарч ирсэн төлөөлөгч нь нийт иргэд сонгогчдын төлөөлөл болж чадах эсэх асуудал яригдана гэсэн үг. Иймээс бид энэ асуудалд онцгой анхаарч ажиллаж байна. Хэдийгээр хуулийн зохицуулалт нь ийм ч гэсэн манай сонгогчид өөрсдөд нь ногдож буй өндөр хариуцлага, сонгогчдод итгэл хүлээлгэж байна гэж ойлгож хүлээн авах нь зүйтэй. Товчоор хэлбэл, өмнөхөөсөө ч илүү өндөр идэвхтэй оролцох ёстой гэж ойлгох хэрэгтэй болов уу. Орон нутгийн сонгууль намрын цагт явагддаг, оюутан сурагчид, малчдын нүүдэл суудал, хөдөлгөөний үеэр таардаг гээд бас ирц багахан буурах тал ажиглагддаг юм билээ.
-Хуулиар санал хураалтын цагийг богиносгон тогтоосон байсан?
-Тийм, сонгуулийн санал авах өдөр, аравдугаар сарын 15-ны өдрийн өглөөний 7 цагаас оройн 20 цаг хүртэл сонгогчид өөрийн харьяа санал авах байрандаа очиж саналаа өгнө. Санал авах цагийг Улаанбаатарын цагаар тооцохоор хуулинд заасан. Тэгэхээр цагийн зөрүүтэй баруун аймгууд үүнийг бас тооцоолох шаардлагатай болно.
-Энэ удаагийн сонгуулиар автоматжуулсан техник хэрэгсэл ашиглана биз дээ?
-Монгол Улс 2011 онд Сонгуулийн автоматжуулсан системийн тухай хуультай болсон. Энэ хуулийн хүрээнд сонгууль зохион байгуулах үйл ажиллагаандаа сонгуулийн автоматжуулсан системийг ашиглаж байна. Орон нутгийн Хурлын сонгуулийн тухай хууль тогтоомжид санал тоолох төхөөрөмжөөс гарсан дүн нь тухайн хэсгийн санал хураалтын дүн байна гэж заасан. Иймд аль ч төрлийн сонгууль зохион байгуулагдсан Сонгуулийн автоматжуулсан системийн тухай хуульд заасны дагуу сонгогчийн санал авах, дүн гаргах ажиллагаанд санал тоолох төхөөрөмжийг ашиглана. Харин дараа төхөөрөмжийн дүнг баталгаажуулах зорилгоор хяналтын тооллого хийдэг журмаараа хийгдэнэ.
Энэ дашрамд дурдахад, 2012 оны УИХ-ын сонгуулиас хойш явагдсан ээлжит, нөхөн гээд бүх л сонгуулиудад энэ төхөөрөмжийг ашиглаад дараа нь гар аргаар хяналтын тооллого хийж байсан юм билээ. Тэгэхэд ямар нэгэн зөрүү гарсан зүйл байхгүй гэдгийг архивын баримтууд нотолдог.
-Саналын хуудас, санал тоолох төхөөрөмжийг хэзээ хүргүүлэх вэ?
-Сонгуулийн ерөнхий хороо хуралдаанаараа орон нутгийн ИТХ-ын сонгуулийн саналын хуудасны загвар, тоог баталчихсан. Одоо нэр дэвшигчдийн нэрс тодорхой болоод шийдвэрүүд гарчихвал саналын хуудасны эх бэлтгэх, нягтлах шалгах ажлууд эхэлнэ. Сонгуулийн тухай хууль тогтоомжид саналын хуудсыг санал авах өдрөөс гурваас доошгүй хоногийн өмнө хэвлүүлж, хүргүүлэх ажлыг Сонгуулийн ерөнхий хороо зохион байгуулна гэсэн байдаг. Бид хуулийн хугацаанд нь саналын хуудас болон санал тоолох төхөөрөмжийг аймаг, сумдад хүргүүлэх, буцаан татах хүргэлтийн хуваарь гарган гүйцэтгэнэ.
-Саяхан Засгийн газраас улс орон даяар тогтоосон өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэргийн хугацааг сунгасан. Үүнтэй холбоотой зохицуулалтууд хийгдсэн үү?
-Засгийн газрын шийдвэрээр өндөлжүүлсэн бэлэн байдлын зэрэгт шилжүүлсэн хугацааг аравдугаар сарын 31-нийг хүртэл сунгасан шийдвэр гарсан. Бид нэлээд хэд хоногийн өмнө Улсын онцгой комисст хандаад хүсэлт гаргачихсан байгаа. Сонгуулийн үйл ажиллагааны үеэр ямар журам баримтлах вэ, хэрвээ УИХ-ын сонгуулийнхтай ижил зарчмаар санал авах ажиллагаа явагдахаар болвол баримтлах журам, нэмэлт санхүүжилтийн асуудал яригдаж таарна. Эдгээр асуудлыг тун удахгүй шийдвэрлэж тодорхой журам гарна байх гэж бодож байна.
